BERLIJN TIP 6: RIJKSDAG

De geschiedenis van het begrip rijksdag begint al ten tijde van het ‘Heilige Romeinse Rijk’ dat bestond van de Middeleeuwen tot het jaar 1806. De Rijksdag van dit rijk was echter niet te vergelijken met de huidige Rijksdag. Toch is de periode vanaf 1806 de voorloop naar de totstandkoming van de Rijksdag. Zo kwamen vertegenwoordigers van de Duitse Bond, die bestond van 1814 tot 1866, samen in de toenmalige Bondsdag in Frankfurt am Main. Dit was nog een beetje in de stijl van hoe het eraan toe ging ten tijde van het ‘Heilige Romeinse Rijk’. Wel werd in deze periode, namelijk in 1849 besloten tot de totstandkoming van een Rijksdag. Bedoeling was dat hier het parlement en twee kamers, het Volkshaus en Staatenhaus, in zetelden. Dit alles werd vormgegeven in een grondwet voor de Duitse bondsstaat. Omdat de Pruisische koning de aangeboden keizerskroon niet aanvaarde werd deze grondwet echter nooit ingevoerd.

Ten tijde van de Noord-Duitse Bond van 1867 tot 1871 was er sprake van een eerste officiële rijksdag. Deze statenbond werd gedomineerd door de Pruisen, alhoewel er wel echte gekozen volksvertegenwoordigers zetelden in deze Rijksdag. De macht van deze verkozenen was echter beperkt. De bondsraad die werd vertegenwoordigd door de Duitse vorsten en zogeheten ‘vrije steden’ moest namelijk zijn goedkeuring geven aan de wetten die uit de rijksdag kwamen

Vanaf 1871 begint de periode van het Duitse Keizerrijk en ook dan is de Rijksdag het parlement. De vergadering hiervan zetelde in Berlijn en vanaf 1894 in het Reichstagsgebäude, het gebouw dat tot op de dag van vandaag nog steeds dienstdoet als huis voor het parlement. Ondanks dat het een keizerrijk betrof mochten vrijwel alle Duitse mannen met een leeftijd van 25 jaar of ouder stemmen. Iets wat in deze tijd best wel vrij was in vergelijking met andere landen. Misschien kwam dat ook wel omdat de Rijksdag toen maar weinig zeggenschap had. De wetten werden wel alleen actief onder goedkeuring van de Rijksdag, maar er waren weinig controlerende bevoegdheden. Er was al wel sprake van een Rijkskanselier, maar deze werd nog benoemd door de keizer. De macht van de Rijksdag hing een beetje af van de Keizer die het op dat moment voor het zeggen had. Met het einde van de Eerste Wereldoorlog kwam er echter ook een einde aan het keizerrijk en begon in 1918 de ‘Weimarrepubliek’. Deze republiek bestond tot 1933 en had ook een parlement dat bekend stond onder de naam ‘Rijksdag’. Hier werden echt wetten gekozen en vastgesteld. Tegelijkertijd was de periode van de Weimarrepubliek een periode politieke instabiliteit.

Duisters hadden last van de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog, zeker vanaf de grote depressie in de jaren dertig, wanneer een groot deel van het volk te lijden heeft onder de economische malaise. IN 1933 komt de NSDAP van Hitler aan de macht die op zijn beurt alle andere verkozenen uit de Rijksdag ging weren. Natuurlijk ging dit niet op de meest fraaiste wijze, maar het kwam er wel op neer dat via de ‘Reichstagsbrandverordnung’ in maart 1933 een nieuwe Rijksdag werd verkozen die alleen nog maar bestond uit leden van de NSDAP.

In 1933 raakte het Rijksdaggebouw zwaar beschadigd door brand. Een brand die werd aangestoken en waar de Nederlandse communist Marines van der Lubbe de schuld van in de schoenen geschoven kreeg. Het verhaal rond de brand kent meerdere versies. Zo wordt er beweerd dat van de van der Lubbe de brand niet heeft aangestoken of tenminste hulp zou hebben gehad. Ook zijn er beweringen dat Hitler zelf opdracht zou hebben gegeven tot brandstichting. Het kwam hem namelijk wel bijzonder goed uit, want na deze aanslag op het politieke hart van Duitsland kon hij de noodtoestand uitroepen en zo nog meer macht naar zich toetrekken. Marinus van der Lubbe werd uiteindelijk berecht voor de brandstichting en geëxecuteerd. Na de brand gaat de Rijksdag zetelen in het operahuis ‘Kroll Oper’. In 1942 kwam de Rijksdag voor het laatst bijeen.

In de eerste jaren na de oorlog was Duitsland bezet door de geallieerden en was er geen sprake van een Duits Parlement. In 1949 werd de Bondsdag een feit en deze fungeerde als Parlement in West-Duitsland. De Bondsdag had zetel in Bonn. In Oost-Duitsland werd met de oprichting van de DDR de ‘Volkskammer’ in het leven geroepen. Deze zetelde in Oost-Berlijn. Het parlement in de BRD werd als democratisch gezien en die van de DDR als niet democratisch. De leden van de Volkskammer werden namelijk niet op een democratische manier verkozen en stonden vooraf al vast.

Na de hereniging van beide Duitslanden werd het parlement van Duitsland weer ondergebracht in het Rijksdaggebouw in Berlijn. Deze was in 1999 weer volledig opgebouwd en tot op de dag van vandaag zit hier het Duitse parlement.

Het huidige Rijksdaggebouw dateert uit 1894. Tegenwoordig is dit de plek waar de Bondsdag zetelt. Dit parlement wordt elke vier jaar gekozen. Dit is het hart van de tegenwoordige Duitse democratie waar wetgeving op federaal niveau wordt gemaakt en waar de regering wordt gecontroleerd. Het zijn de regering van Duitsland en de Bondsdag en de Bondsraad die wetten mogen voorstellen die dan vervolgens door de Bondsdag worden goedgekeurd, dan wel afgekeurd. Na de heraansluiting was het een grote prioriteit om het parlement weer te laten zetelen in dit gebouw met een roemrijke geschiedenis. In nog geen tien jaar na de hereniging was dit een feit. Het gebouw was natuurlijk aardig in verval geraakt en het duurde negen jaar om het klaar te krijgen om er de Bondsdag te verwelkomen.

Bij de heropbouw zijn veel van de oorspronkelijke elementen in eer hersteld. Er zijn daarnaast nieuwe elementen aangebracht onder leiding van architect Norman Foster. Vooral de glazen koepel op het dak heeft een grote symboliek. Zo kun je door de koepel van buiten naar binnen kijken naar de vloer van de hoofdetage en naar het vergaderende parlement. Dit kan gezien worden als een metafoor voor de transparantie van de werking van de democratie die er tegenwoordig wordt gebezigd.